Yeme bozuklukları son vakitlerde bilhassa genç kızlar ortasında çok sık görülmeye başlanan bir rahatsızlıktır. Birçok insan çabucak hemen her gün “fazla kilom var”, “diyete başlamalıyım” üzere cümleler sarf ediyor. Kimi hayatını döngüsel bir formda kilo vererek ve tekrar geri alarak geçiriyor; ki buna yo-yo diyeti denir; kimi ise bu döngüyü daha ileri boyuta taşıyarak yeme bozukluğu noktasına getiriyor.
Bir yandan kozmetik sanayinin son yıllarda güzelce gelişmesi ve plastik cerrahi ile fiziki görünümü değiştirmedeki tesiri bireylerin fizikî görünümleri hakkındaki kaygılarını ört bas eder nitelikte gözükse de, öteki yandan asıl kaygının daha cazip görünme ve benlik hürmetini arttırma isteği olduğu görülmektedir. Günümüzde ne yediğimiz ve ne kadar antrenman yaptığımız o denli hale geldi ki, bunlar bedellilik, fazilet üzere hislerle eş paha görülmeye başlanmıştır.
Birey için yemek yemek ve kiloyla ilgili kaygılar çok kuvvetli hale geldiğinde ve yemeye yönelik davranışlar ya da yemekten kaçınma davranışı denetim dışı bir hale geldiğinde, o bireyde “yeme bozukluğu” olduğundan kelam edilebilir.
Yeme bozukluklarının 3 besbelli çeşidi vardır. Bunlar:
Anoreksia Nervosa
Bulimia Nervosa
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu halindedir.
ANOREKSİA NERVOSA NEDİR:
Anoreksia Nervosa DSM 4 Teşhis Kriterleri (APA,2000)
Yaşı ve uzunluk uzunluğu için olağan sayılan en az kiloda ya da bunun üzerinde bir beden tartısına sahip olmayı kabul etmeme (ör. beklenenin % 85’inin altında bir beden tartısına sahip olmaya yol açan bir kilo kaybı ya da büyüme devri sırasında, beklenenin % 85’inin altında bir beden yüküne sahip olmaya yol açacak bir biçimde beklenen kilo alımını gerçekleştirememe).
Beklenenin altında bir beden tartısına sahip olmasına rağmen kilo almaktan ya da şişman biri olmaktan çok korkma.
Kişinin beden yükü ya da biçimini algılama biçiminde bozukluk olması, kendini değerlendirmede beden yükü ya da biçiminin anlamsız bir tesirinin olması ya da o sırada beden yükünün düşük olmasının kıymetini inkâr etme.
Bayanlarda menarş sonrası amenore, yani en az ardışık üç menstural döngünün olmaması.
Anoreksiyalı Bireyler:
Kendilerini çok uzun müddet epey az ölçüde yiyerek ya da hiçbirşey yemeyerek bırakırlar. Buna karşın daha fazla kilo vermeleri gerektiğine dair kuvvetli inançları vardır.
Çok zayıf olmalarına karşın şişmanlayacaklarına dair çok dehşet duyarlar.
Beden algıları çarpıktır.
Kendilerini değerlendirmeleri kilolarına ve yemekleri üzerindeki denetimlerine dayalıdır.
Kilo kaybı bu bireylerde kronik bir yorgunluğa sebep olsa da kendilerini çok antrenman yapmaya ve işte ya da okulda çok yorucu bir programa uymaya zorlarlar.
Anoreksiya Nervosanın yol açtığı fizyolojik tesirler:
Adet görememe
Kalp atışının yavaşlaması, sistemsiz kalp atışı ve kalp yetmezliği üzere kadriyovasküler kompikasyonlar.
Kemiklerde zayıflama (osteoporoz)
Cilt ve deri kuruluğu
Saç ve tırnaklarda kırılganlık
Kan, potasyum, kalsiyum ve magnezyum seviyesinde düşüklük sonucu ortaya çıkan ve hayati risk oluşturabilen metabolik problemler
Anoreksiya Tipleri:
1. Kısıtlı Tip: Bu şahıslar kilo alımını engellemek için yemek yemeyi reddederler. Kimileri günlerce hiçbir şey yemezler, birden fazla sadece hayatta kalacakları kadar ve etraftan gelen baskılardan kaçmak için çok düşük ölçülerde yemek yer.
2. Tıkınırca Yeme / Çıkarma Tip: Bu şahıslar periyodik olarak tıkınırca yeme ve sonrasında çıkartma (kendisinin yol açtığı kusma ya da laksatiflerin ve diüretiklerin berbata kullanımı) davranışı gösterirler.
Anoreksiya nervosanın başlangıcı ekseriyetle ergenliktedir. Bayanlarda erkeklere nazaran daha sık görülür. Son yapılan çalışmalarda anoreksiya nervosanın genel popülasyonda hayat uzunluğu görülme sıklığı % 0.51 ile % 3,7 ortasında tespit edilmiştir. Anoreksiya nervosaya genel olarak depresyon, unsur berbata kullanımı ve obsesif-kompulsif bozukluğun eşlik ettiğine çok sık rastlanılmaktadır. Bozukluğun gidişatı kroniktir. Anoreksia olaylarının mevt oranı % 5-8 ortasında değişmektedir. Vefat çoklukla hastalığın fizikî komplikasyonlarından ve pasif intihardan kaynaklanmaktadır.
BULUMİA NERVOSA NEDİR:
Bulumia Nervosa DSM 4 Teşhis Kriterleri (APA,2000)
Yineleyen tıkınırcasına yeme epizodlarının olması. Bir tıkınırcasına yeme epizodu aşağıdakilerden her ikisi ile muhakkaktır:
1. Tıpkı vakit diliminde ve benzeri şartlarda birçok insanın yiyebileceğinden hiç tartışmasız çok daha fazla ölçüde olan yiyeceği muhakkak bir vakit diliminde (örn. rastgele bir iki saatlik müddet içinde) yeme
Bu epizod sırasında yeme denetiminin kalktığı duyumunun olması (örn. yemeyi durduramayacağı ya da ne yediğini denetim edememe duygusu)
Kilo almaktan sakınmak için, kendisinin yol açtığı laksatiflerin, diüretiklerin, lavmanların ya da öbür ilaçların yanlış yere kullanımı, hiç yemek yememe ya da çok idman yapma gibi uygunsuz dengeleyici davranışlarda tekrar tekrar bulunma.
Tıkınırcasına yeme ya da uygunsuz dengeleyici davranışların her ikisi de 3 ay mühletle ortalama olarak en az haftada iki sefer ortaya çıkmaktadır.
Kendini değerlendirirken anlamsız bir biçimde bedeninin biçimi ve tartısından etilenir.
Bu bozukluk yalnızca anoreksiya nervoza epizodları sırasında ortaya çıkmamaktadır.
Bulumik Bireyler:
Kontrol edilemeyen yeme ya da tıkınırcasına yeme davranışı sergilerler. Daha sonra kontrolü yitirmiş olmaktan ötürü suçluluk ve vicdan azabı hisleriyle kendilerinden nefret ederler. Bu hislerin ardından de, kilo alınmasını önlemeye yönelik istemli olarak başlatılan kusma, laksatif, diüretik ya da gibisi unsurların berbata kullanılması üzere davranışlar görülür.
Tıpkı anoreksikler üzere, kendilerini daha çok bedenlerinin biçimi ve kilolarıyla değerlendirirler.
Beden imgeleri anoreksikler kadar çarpıtılmış değildir, bedenlerini daha gerçekçi bir biçimde algılarlar. Lakin yeniden de vücut ve kilolarından mutlu değillerdir ve daima kilo vermeyle ilgilenirler.
Tıkınmalar, kusmaların yaklaşık bir yıl öncesinde başlar.
Tıkınma atağı sırasında tatlı, kek, pasta üzere yüksek kalorili yumuşak besinler yerler. Besinler kapalı ve süratli, hatta bazen çiğnenmeden yutulur.
Bulumia Nervosanın yol açtığı fizyolojik tesirler:
Ellerin dış yüzeyinde kusmak için boğazlarına parmak sokmaları sonucu irritasyona bağlı nasır ve deri döküntüsü
Aşırı ve kronik kusma, laksatif ve diüretik berbata kullanımını takiben yaşanan sıvı kaybı sonucu bedenin elektroidlerinde dengesizlik. Bu dengesizlik kalp yetmezliğine sebep olabilmektedir.
Bulumia Tipleri:
1. Çıkartma Olan Tip: Tıkınırcasına yedikten sonra kilosunu denetim etmek için kendini kusturan ya da müshil ilaçları kullanan blumiklerden oluşan cinsidir.
2. Çıkartma Olmayan Tip: Kilosunu denetim etmek için çok idman yapma ya da hiç yemek yememe davranışında bulunan ancak çıkarma davranışında bulunmayan blumiklerden oluşan cinsidir.
Bulumia nervosanın başlangıç yaşı çoklukla 15-19 ortasıdır. Tıpkı anoreksia nervosa da olduğu üzere, bayanlarda erkeklere nazaran daha sık görülür. Bayanlarda ömür uzunluğu görülme sıklığı % 1.1 ile % 4.2 ortasında değişmektedir. Vefat oranları ve fizikî tehlike oranları anoreksiya kadar olmasa da, önemli tıbbi komplikasyonlara neden olabilmektedir.
Anoreksia ve Bulumia Nervosa ortasındaki temel farklar:
Bulimia nervosalı bireyler olağan beden yüklerini korurlarken, anoreksik şahıslar sağlıklı beden tartılarından en az %15 daha zayıftırlar.
Anoreksik bayanlarda ekseriyetle adet kesilmesi görülürken, bulumia nervosa da bu duruma sık rastlanılmamaktadır.
TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU NEDİR:
Bu bozukluk pek çok istikametten bulimia nervosaya benzemektedir fakat; bu şahıslar tıkınırcasına yeme sonrası her vakit çıkartma, uzun müddet aç kalma ya da çok idman yapma üzere telafi edici davranışlarda bulunmazlar.
Bu şahıslar ekseriyetle çok kiloludurlar ve bedenlerinden iğrenirler.
Tıkınrcasına yeme davranışlarından utanırlar.
Genellikle bu bireylerin hikayelerinde sık sık diyet yapma ve kilo denetimi programlarına üyelikte bulunma görülür.
Bu şahısların ailelerinde çoklukla obezite görülür.
Bu bozukluğun genel görülme oranı %2’dir.
Kadınlarda erkeklerden daha sık görülür.
