Her ne kadar bizde kayda bedel bir vampir edebiyatı, vampir sineması oluşmamışsa da, tarihî manada, tam da vampirlerin daima uzunluk gösterdikleri topraklarda yaşıyoruz. Türk dünyasının halk inanışlarında yer alan, ubır, obur, hortlak, hortdan, cadı, albastı üzere isimlendirmelerle anılan bu yaratıklar ya vampirdir ya da vampir özelliği taşıyan varlıklar. Kazan Tatarlarından Mişerlere, Başkurtlara, Çuvaşlara kadar birçok halkta, birçok uzunlukta vampir inancı hayli yaygındı. Bir kısmı Osmanlı toprakları içinde yer alan Slavlara mahsus olan bu inanış, öteki birçok devlet üzere Osmanlı İmparatorluğu’nun da periyot dönem vampirlerle gayret etmesini gerektirmişti.
Kalbine kazık çakılmadıkça ölmeyen, asırlarca yaşayan, insanların kanını emerek beslenen, kanını emdiği kişinin, bazen de bir köyde, kasabada yaşayan bireylerin büyük kısmının vefatına neden olan bu varlıklar kötücüllüğün insan vücudunda cisimleşmiş halidir ve nerede ortaya çıkarlarsa, orada yok edilmeleri gerekir.
Peki vampirlerin gotik edebiyatın ve sinema bölümünün ilgi cazip, kârlı birer ögesi olmak dışında fonksiyonları olmuş mudur? Elbette olmuştur. Zira vampir, 1700’lü, 1800’lü yılların ‘öteki’sidir.
YENİÇERİ VAMPİRLER
Osmanlı tarihindeki ‘Tırnova Cadıları’ olayı, günümüzde alışık olduğumuz ‘algı operasyonu’ kavramının tarihteki örneklerinden biri. İktidarların, toplumun algısını yönetmek için yaptıkları dezenformasyonların yalnızca bugün değil, geçmişte de uygulandığını göstermesi açısından da epey kıymetli.
Resmi tarihten okuduklarımız kadarıyla, bir devir Osmanlı Devleti’ne büyük askeri muvaffakiyetler kazandıran yeniçeri ocaklarının disiplinden uzaklaştığını, isyan yuvası haline geldiğini, halkın canına, malına kastettiğini ve vakit zaman ayaklandıklarını biliyoruz. Bu yüzden, 1826 yılında, II. Mahmud periyodunda kapatılmış yeniçeri ocakları. Kapatılma olarak isimlendirilen şey, tüm yeniçerilerin öldürülmesi. Bu olay tarihe Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) ismiyle geçmiş. Lakin, kimi yeniçeriler vardır ki, öldürerek bile onlardan kurtulmak mümkün değildir! Mezarlarından çıkıp halka musallat olmaya devam edebilirler. Tırnova cadıları olarak isimlendirilen Abdi Alemdar ve Ali Alemdar gibi…
O vakitler Türk yönetiminde bulunan Bulgaristan’ın Tırnova kasabasında meydana gelen olaylar üzerine, Tırnova kadısı Ahmet Şükrü Efendi duruma müdahale etmiş ve apansız ortaya çıkan cadıları nasıl yok ettiklerini hükümete resmi bir mektupla bildirmiş: “Tırnova’da cadı türedi, gün battıktan sonra ortaya çıkıyor, un, yağ, bal üzere şeyleri birbirine katıyor, yastık, yorgan ve bohçaları açıp dağıtıyor, insanlara saldırıp ırzına geçiyor. Bunu önlemek için Cadıcı Nikola’yla (o devrin ünlü bir cadı avcısı) pazarlık ettik. Mezarlıkta cadıların yerini buldu. Kalplerinin üzerine kazık çakıp kaynar su dökerek öldürdük.”
Reşat Ekrem Koçu’dan öğrendiğimize nazaran, bu mektup, devletin o periyottaki resmi gazetesi sayılan Takvim-i Vekayi’nin 19 Rebiülevvel 1249 tarih ve 68 numaralı nüshasında yayınlanmış.
Böylece, halkın bir kısmının sempati duyduğu yeniçerilerin öldürülmesi ve yeniçeri ocaklarının kapatılması yüzünden padişaha karşı bir reaksiyon oluşması ihtimali, öldükten sonra cadıya dönüşen ve halka zulmetmeye devam eden bu yeniçeriler sayesinde bertaraf edilmiş. Yeniçeriler halkın gözünde öylesine itibarsızlaştırılmışlar ki, birçok yerde yeniçeri mezarlarına akınlar düzenlenmiş, vampire dönüşme ihtimali olan bu ‘öteki’lerin mezar taşları parçalanmış.
VAMPİR BİR BEKA SORUNUDUR
Tarihte sadece yeniçeriler mi vampirle özdeşleştirilmiştir? Olağan ki hayır. Öteki ‘öteki’ler de vardır elbette. Mesela Selanik’teki bir köyde yaşayan bir Hıristiyan da öldükten sonra vampire dönüşmüş ve etrafındaki birçok kişinin kapısına gidip kendisine inanıp peşine takılanları öldürmeye başlamış. Bunun devası nedir, diye sorulmuş periyodun Şeyhülislamı Ebûssuûd Efendi’ye. Ortadan kaldırılmasına deva şudur, diye yanıt vermiş Şeyhülislam: “Olayın olduğu gün mezara gidip önce çıplak bir sopayla kalbine ulaşacak şekilde yere çaksınlar, beklenendir ki defedilsin. Eğer akaryakıtta kızıllaşma olursa başını kesip ayağının olduğu yere atsınlar. Eğer bozulmayı bırakmışsa başını kesip ölünün ayağının ucuna koysunlar. Yeniden ortadan kaldırılamamışsa, cesedi çıkarıp ateşte yaksınlar.”
Halkın neye inandığı değil, inançlarının nasıl yönlendirildiğidir kıymetli olan. Yerine nazaran bir yeniçeri de vampir olabilir, bir Hıristiyan da.
Herkesin, her toplumun kendi ‘öteki’si olabildiğine nazaran, vampirin kimliği de yere ve vakte nazaran değişebilir. Mesela, Rus edebiyatındaki birinci vampir kıssalarını yazan Lev Tolstoy’un ‘Vurdalak Ailesi’ isimli hikayesindeki vampir karakter bir Türk’tür. Hem de (yazının buraya kadarki kısmını okuduğunuzu varsaydığım için söylüyorum) yakından tanıdığımız bir Türk.
Öyküde, yolu bir Sırp köyüne düşen Fransız bir diplomat, köyde bir konuta konuk olur. Meskenin sahibi Gorçe, tüm bölgeyi haraca bağlayan Alibek isimli bir soyguncuyu yakalamak için silahlarını kuşanıp yollara düşmüştür. Bahis Tolstoy’un o mükemmel üslubuyla değişik yerlere sarfiyat, heyecan ve merak dolu bir okuma imkanı sunar bize, ancak bizi bu noktada asıl ilgilendiren, Gorçe’nin peşine düştüğü soyguncunun isminin Alibek olmasıdır. Ve varsayım edilebileceği üzere, Alibek bir vurdalak’tır. (Bu ortada vurdalak’ın, aile bağı olan şahısların ve en yakınlarının kanını içmeyi tercih eden bir vampir çeşidi olduğunu da belirtelim.) Alibek Türk olmasına Türk’tür lakin sıradan bir Türk değildir. Edebiyat tarihçileri, hikayedeki göndermeleri, hikayenin yazılış tarihini, hususun geçtiği bölgeyi ve vampirin işlediği cürümlerin niteliklerini incelediklerinde, Alibek’in, bizim Tırnova cadısı Ali Alemdar’dan diğeri olamayacağı sonucuna varırlar.
Ali birebir Ali’dir lakin onu vampir yapan şey, Osmanlıya nazaran yeniçeri, Tolstoy’a nazaran de Türk olmasıdır. Zati vampir dediğin nedir ki, halk açısından bir çeşit söylence, tahminen hurafe, iktidarlar açısından ise beka sorunu olarak gösterilmeye müsait bir ‘imkân’.
