Bazen makus bir şey gelir başımıza ve çok sonra, tahminen bu travmayı atlatabilmek için olayın komik istikametlerini abartarak öne çıkarır ve anlatırız. Bir çeşit rehabilitasyondur biçimidir bu. Travmatik hadise ötelenmiştir ya da mizahla perdelenmiştir. Olayı dinleyen kişi de olayın mizahi tarafına odaklanır. O denli ya, gülmek varken kederlenmek niçin?
Gazeteci Oktay Candemir, ‘Bölücü Görücü Hikayeler’ (Sîtav Yayınları) kitabında, insanların başından geçmiş makûs olayların içindeki mizahı bulup çıkarıyor. Bunu yaparken berbatlığı beğenilen görüyor manası çıkmasın. Tam aksine bir şey deniyor: Berbatlığı yapan kişinin acizliğini, beyhude eforunu, zihniyetini orta yere seriyor. Bu şahısların otorite sahibi olması, kimi kurumların başında bulunuyor olması elbette trajik ve ürkütücüdür. Lakin otorite sahibi şahsiyetlerin beklenmedik vakitte komik duruma düştükleri de gerçektir. Münasebetiyle Candemir, mağduriyet üzerinden bir lisan kurmuyor anlattığı öykülerde, durduğu yerden zalimle alay etme yolunu tercih ediyor. Zalimin baskısına karşı öfkesini, itirazını, direnişini bu yoldan üretiyor.
“Anarşik İnekler” öyküsünde olduğu üzere: Devletin azametini gerisine alıp kasaba halkını konut içlerine tıkmış kolluk gücü, ineklerin caddede özgürce dolaşmasını da engellemek ister. Tehditler savurur, genelgeler yayınlar ama bütün bu eforu boşa çıkar, ineklerle çabayı kazanamaz. Candemir de bu kıssayı şöyle bağlar: “Sonunda Hamdi Binbaşı da yavaş yavaş ineklerin özgürlüğüne alıştı. En azından bu sefer kazanan darbeciler değil, inekler olmuştu.”
‘GRUP YORUM ÇÎ YE?’
Zurnacı Davut, apolitik olduğu halde kolluk gücünün gadrine uğramış binlerce beşerden biridir. Her Newroz öncesinde olduğu üzere kasabaya dışarıdan polis gücü destek edilmiş, gözaltına alınanlar olmuş. Derken kasabanın tek zurnacısı olduğu için herkes tarafından tanınan Zurnacı Davut da bir kimlik yoklamasında gözaltına alınır. Müzisyen olduğunu söyler sorguda fakat kendisiyle alay edildiğini düşünen polis şefi, Zurnacı Davut’u Newroz sonrasına kadar gözaltına fiyat.
“Grup Yorum Çî Ye?” (Grup Yorum Nedir?) öyküsündeki Manifaturacı Sıddık Bey’in öyküsü de Zurnacı Davut’unkine benziyor. Siyasetten uzak durmaya çalışan Manifaturacı Sıddık Bey’in konutu özel timler tarafından basılır ve konutta bulunan Küme Yorum afişi nedeniyle çocukları gözaltına alınır. Sıddık Bey, hayatında Küme Yorum dinlemediği üzere küme ile yorum sözlerinin nasıl olur da bir ortaya gelebileceğine de akıl erdiremez. Sonraki gün yara bere içinde hür bırakılan çocuklarını karakoldan alıp konuta gelir ve aklını kurcalayan soruyu sorar çocuklarına: “Kuro küme grûb e, dizanim. Ê lawo yorum çî ye?” (Oğlum küme kümedir, biliyorum. Pekala, yorum nedir?)
GÜLÜMSEMEYE EŞLİK EDEN ACI
Yukarıdaki öykülerin olay kısmına değindim. Oktay Candemir olayların geçtiği vakti, yerleri, siyasi ortamı da anlatıyor öykülerinde. Öykü bireylerinin isimlerini değiştirdiğini düşünüyorum fakat olaylar ve şahıslar gerçek. Örneğin “Grup Yorum Çî Ye?” öyküsünde, Sıddık Bey’in manifaturacı dükkanının bulunduğu sokakta HADEP’in ilçe teşkilatının açıldığını, olayın geçtiği tarihten evvel milletvekili Mehmet Sincar ile gazeteci Musa Anter’in vurulduğunu, bölgede faili meçhul cinayetlerin işlendiğini de anlatarak gerçek bir vakte işaret ediyor.
Evet, Oktay Candemir’in Van’dan derlediği öykülerin hepsi gerçek. Bu trajikomik öykülerin benzerilerini bölgenin öbür vilayetlerinde yaşayan herkesten dinlemek de mümkün.
Gazeteci Günay Aslan’ın “Gerçeğe aşkla bağlı gazeteciler tarihe not düşer” başlıklı bir önsöz yazdığı kitapta, Oktay Candemir 17 kıssa anlatıyor. Klişe olacak lakin Aziz Nesin’lik kıssaların gerisindeki gerçek kuvvetle acıyı hissederek ve gülümseyerek okudum. Bir yandan da, kıssalar keşke uygun bir editörün elinden geçseydi, diye düşünerek…
